Η ευτυχία να είσαι νευρωτικός στη Θεσσαλονίκη

Σε αλληλογραφία μου με τον συγγραφέα του βιβλίου, τον ψυχαναλυτή Dominique DRILLON,  έλαβα το ακόλουθο κείμενό του. Η μετάφραση είναι δική μου:

Γ. Β. :

Η Ελλάδα έχει βυθιστεί σε μια πρωτοφανή οικονομική και κοινωνική κρίση.

Οι ανησυχίες των Ελλήνων τώρα περιστρέφονται πάντα γύρω από αυτά τα βασικά ζητήματα.

Έτσι, η ψυχοθεραπεία έχει γίνει πολυτέλεια, η πώληση ψυχοτρόπων ανατινάχθηκε στα ύψη.

Νομίζω ότι κατά τη συνάντηση της 16ης/12/2016 όπου θα παρουσιάσουμε το βιβλίο σας, οι αναγνώστες θα ήθελαν να ακούσουν κάτι από εσάς σχετικά με τον αντίκτυπο της κρίσης στον ψυχισμό, τα (συχνά αόρατα) συμπτώματα σε αυτή τη φάση, και ειδικά το «πώς θα βγούνε από αυτά».

Ξέρουν πως είστε ένας ψυχαναλυτής που ζει σε έναν "άλλο κόσμο", που εργάζεται πάνω στις νευρώσεις, καθώς και στον τομέα της διαχείρισης, της έρευνας και των επιχειρήσεων. Πιστεύω ότι ένα μικρό κείμενό σας που συνδέει τα δύο θα ήταν ευπρόσδεκτο. Τι θα μπορούσατε να πείτε στο πλήθος των «νευρωτικών» που, κλειδωμένοι στον φαύλο κύκλο της απαισιοδοξίας, αποθάρρυνσης και γενικευμένης αγωνίας, δεν έχουν καν τη δυνατότητα να πάρουν οποιαδήποτε απόσταση για να σκεφτούν τα συμπτώματά τους;

Ντομινίκ Ντριγιόν:

Αν συγκρίνουμε την Ευρώπη με μια οικογένεια της οποίας τα μέλη είναι κράτη, όσο τα πράγματα πηγαίνουν καλά και ζούμε μια εύπορη περίοδο, όλες (ή σχεδόν όλες) οι ατέλειες περνούν απαρατήρητες. Μόλις όμως εμφανιστεί ένα πρόβλημα, μια οικονομική κρίση για παράδειγμα, ακόμη κι αν εισάγεται από αλλού, πχ την Αμερική, τότε η δυσλειτουργία θα εμφανίσει συμπτώματα. Η οικογένεια μπαίνει σε ένα ψυχοπαθολογικό φαύλο κύκλο και για να προστατεύσει την ακεραιότητά της (την επιβίωσή της) θα δημιουργήσει έναν αποδιοπομπαίο τράγο, το μαύρο πρόβατο, θύμα αρνητικών προβολών των άλλων μελών του οικογενειακού συστήματος.

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ψυχοπαθολογική προσέγγιση της οικογένειας. Αυτό που αφορά την ψυχανάλυση είναι ότι γίνεται με υποσυνείδητο τρόπο.

Απέναντι στον ρόλο αυτόν μέσα στην Ευρώπη, υποθέτω πως ο ελληνικός λαός έχει διάφορους τρόπους αντίδρασης. Υπάρχουν εκείνοι που εγκαταλείπουν για να ζήσουν κάτω από πιο ευνοϊκούς ουρανούς. Νομίζω πως είναι μειοψηφία καθώς χρειάζονται τα μέσα. Υπάρχουν εκείνοι που μπήκαν στον αγώνα (στην πολιτική ή σε αντίσταση κάθε τύπου) ή απλά εκείνοι που αγωνίζονται για να επιβιώσουν. Ο αγώνας είναι υγιής αλλά πολύ δύσκολος για αυτούς και ίσως μερικές φορές να χάνουν το κουράγιο τους. Τελικά, υπάρχουν αυτοί που πεθαίνουν (αυτοκτονίες, κατάθλιψη, σωματοποιήσεις).

Αυτοί που αμφιβάλουν θα αισθανθούν ακόμη περισσότερο την ενοχή ή την εγκατάλειψη.

Εδώ και 60 χρόνια ζούμε σε μια καταναλωτική κοινωνία ίσως μια υπέρ-καταναλωτική κοινωνία. Η κούρσα του Έχω προηγείται της αναζήτησης του Είμαι. Κούρσα του Έχω, δηλαδή αναζήτηση για κάθε τι που μπορεί να μας γεμίσει προσωρινά ώστε να αποφεύγουμε την καλή ερώτηση για το τι είναι σημαντικότερο για τον καθένα μας. Πώς να αντισταθείς στον διαφημιστικό βομβαρδισμό που μας απομακρύνει από το πρωτεύον  για την ευτυχία μας;

Για να διασχίσει μια χώρα τις κρίσεις, χρειάζεται υποστήριξη μέσα στον οικογενειακό κύκλο, που είναι η καλύτερη κοινωνική προστασία, η καλύτερη βοήθεια. Πάντως η οικογένεια δεν είναι ακριβώς αυτό που ήταν, είτε πρόκειται για την μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια είτε για την κλασσική πυρηνική οικογένεια. Η ομαδοποίηση πολλών οικογενειών ήταν και είναι πολύ καλή ιδέα αλλά όσο αυξάνεται ο κύκλος τόσο αυξάνεται και ή πολυπλοκότητα (η γλώσσα, η κουλτούρα). Επιπλέον αυτή η ιδέα υιοθετήθηκε από ένα κρύο εμπορικό σύστημα λαίμαργο για κέρδη και που εκμεταλλεύεται μια μικρή μειονότητα.

Μπορεί και πρέπει η Ελλάδα να παρηγορηθεί; Η Ισπανία κατέχει την δεύτερη θέση στην ευρωπαϊκή ένωση ως προς τον αριθμό τον παιδιών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας μετά την Ρουμανία. Συνολικά 2,46 εκατομμύρια παιδιών της Ισπανίας ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, δηλαδή 29,6% του συνολικού αριθμού τον παιδιών της χώρας. Το όριο της φτώχειας ορίζεται στην βάση του 60% του μέσου εισοδήματος της χώρας. Παράδειγμα, για μια οικογένεια 2 ενηλίκων και 2 παιδιών στην Ισπανία, το μέσο εισόδημα ορίζεται στα 1402 €.

Η Ισπανία επενδύει μόνο το 1,3% του ΑΕΠ της για την κοινωνική προστασία των παιδιών, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 2,3%. Από την αρχή της οικονομικής κρίσης (2008), οι ισπανικές αρχές έχουν μειώσει τις δαπάνες για εκπαίδευση κατά 12%. Περίπου το 20% των παιδιών στην Ισπανία δεν έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους, ενώ μεταξύ των φτωχότερων οικογενειών των παιδιών το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50%. Σήμερα στην Ευρώπη, 25 εκατομμύρια παιδιά θεωρείται ότι διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία Eurostat, ενώ ο μέσος όρος της παιδικής φτώχειας στις χώρες της ΕΕ είναι 21,1%.

Η ψυχαναλυτική ερμηνεία αυτού του προβλήματος: Το παιδί, τα παιδιά, είναι η ναρκισσιστική προέκταση του ενήλικα. Το γεγονός ότι η κυβερνώντες της χώρας δεν φροντίζουν τα παιδιά μαρτυρά μια μεγάλη αγωνία. Αυτό κάνει την κοινωνία εύθραυστη. Εδώ και 60 χρόνια η κυβερνώντες, υπό την πίεση των εμπορικών επιχειρήσεων, σχεδόν όλων τον χωρών του πλανήτη, δεν συνειδητοποιήσαν τον κίνδυνο για τον πολιτισμό μας. Δεν συνειδητοποιήσαν την ανάγκη μιας αρμονικής και διαρκούς ανάπτυξης προτιμώντας τον δανεισμό, την άμεση ικανοποίηση της ευχαρίστησης και της διαρκούς ευτυχίας.

Η Ιταλία εισέρχεται σε μια νέα εποχή αναταράξεων με την ψηφοφορία της 4ης Δεκέμβρη. Η Πορτογαλία και η Γαλλία είναι άραγε σε καλύτερη κατάσταση; Καθόλου σίγουρο.

Για τη Γαλλία, βλέπουμε μια συνεχιζόμενη αύξηση του ποσοστού φτώχειας (+0,2 μονάδες) και, σε μικρότερο βαθμό, η ανισότητα (+ 0.003 για το δείκτη Gini). Το 2015, το ποσοστό φτώχειας θα φθάσει το 14,3% των προβλέψεων του πληθυσμού και για το 2016 αναμένεται να είναι χειρότερα.

Η Ευρώπη είναι τεχνικά υποστηριζόμενη ασθενής, το νόμισμα που εκτυπώνεται από την ΕΚΤ δεν είναι πλέον με βάση την αξία που παράγεται, αλλά απλά, αποφεύγεται αμέσως μια σημαντική νομισματική και οικονομική κρίση. Το ευρώ, ως νόμισμα είναι πολύ βολικό αν ταξιδεύει κανείς στο εσωτερικό της ΕΕ, μα πώς μπορούμε να έχουμε το ίδιο νόμισμα χωρίς εναρμονισμένους φορολογικούς κανόνες, με ανισότητες που σχετίζονται με το κόστος εργασίας;

Είναι ο υπόλοιπος κόσμος καλύτερα; Αν κοιτάξουμε το χρέος των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, μπορούμε να ανησυχούμε. Αν κοιτάξουμε τα γεωπολιτικά προβλήματα (Ουκρανία, τη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη και την αφρικανική ήπειρο στο σύνολό της), μπορούμε να είμαστε προβληματισμένοι.

Τι κάνουμε; Αντιμετωπίζουμε, φεύγουμε ή υποχωρούμε; το έργο του Henri Laborit θα μπορούσε να συνοψιστεί σε αυτό το τρίπτυχο.

Όταν κάποιος έρχεται να με δει στο ψυχαναλυτικό μου γραφείο για πρώτη φορά, τον αφήνω να μιλήσει ελεύθερα. Μερικές φορές αποσυμπιέζει τον πόνο του αμέσως, μερικές φορές μιλάει σαν μάσκα, ανέμελα, σχεδόν χαμογελώντας. Η στάση τού ψυχαναλυτή δεν είναι κριτική, ή επεξηγηματική, αλλά προσπαθούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει ή τι έχει συμβεί στη ζωή του, ώσπου η ιστορία του να πάρει νόημα στα μάτια του. Έτσι, σε αυτόν τον χώρο ελευθερίας, που σταδιακά θα ιδιοποιηθεί, το άτομο βρίσκει ξαφνικά επίγνωση της επώδυνης ύπαρξής του έστω και με καθυστέρηση. Μερικές φορές αυτή η πρόοδος γίνεται σταδιακά. Όταν πηγαίνει καλά στην ψυχοθεραπεία ή την ανάλυσή του, μαθαίνει να ζει, να αγαπά, να ονειρεύεται, να κάνει σχέδια. Όλοι έχουμε μέσα μας περισσότερη ή λιγότερη ανθεκτικότητα. Αντιμέτωποι με ένα τραύμα, κάποιοι τα πήγαν καλύτερα από τους άλλους. Γιατί;

Η χρήση των ψυχοτρόπων προσπαθεί απλά να κρύψει την οδύνη. Μπορεί να είναι χρήσιμα σε δύσκολες στιγμές, αλλά εμποδίζουν κάθε πρόοδο, εφόσον η χρήση επεκτείνεται. Είναι σαν αυτόν που σας δανείζει χρήματα με το ένα χέρι και από την άλλη απαιτεί από εσάς να πληρώσετε, ενώ σας βάζει σε μια θέση όπου αυτό είναι αδύνατο. Αυτό γίνεται τρέλα, εθισμός, ένα είδος παράδοξου.

Αυτό που προσπαθώ να διδάξω τους μαθητές μου σε μαθήματα διαχείρισης είναι ότι μπορούν να γίνουν υπεύθυνοι διαχειριστές. Δηλαδή, πρέπει να γνωρίζουν ότι η επιχείρηση στην οποία αυτός ή αυτή έχει ενσωματωθεί, διαδραματίζει οικονομικό ρόλο, κοινωνικό, και πρέπει να σέβεται το περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται. Αυτός ή αυτή θα πρέπει επίσης να έχει την ανησυχία για τις επιπτώσεις των αποφάσεών του σχετικά με την οργάνωση, περισσότερο από έναν απλό εργαζόμενο. Η ηθική του θα τον οδηγήσει να σέβεται τους υπαλλήλους του, τους συναδέλφους και τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων με τους οποίους είναι σε μια επιχειρηματική σχέση.

Στο πλαίσιο αυτό η ψυχανάλυση είναι χρήσιμη για μένα, κάποιοι νομίζουν ότι είναι απλά "Homo economicus», ενώ είναι επίσης άνθρωποι με παρορμήσεις, με ασυνείδητες επιθυμίες που θα επηρεάσουν τις αποφάσεις τους.

Θα μπορούσατε να συνδέσετε την νεύρωση με την έννοια της "κρίσης", είτε οικονομική είτε κοινωνική; Μπορεί η νεύρωση να αφορά μια ομάδα ή μια χώρα με τρόπο παρόμοιο με την νεύρωση της ατομικής ψυχής;

Η λέξη κρίση έχει εξελιχθεί, προέρχεται από την ελληνική Krisis (ξεχωρίζω, διακρίνω). Παρεμπιπτόντως, θα πρέπει να τονιστεί ο θεμελιώδης ρόλος της Ελλάδας στον πολιτισμό μας, στην κουλτούρα μας (μαζί με την Ιταλία). Σήμερα, η λέξη «κρίση» καλύπτει γενικά την έννοια της «διαταραχής» από όπου προκύπτει άγχος, ή ακόμα και της ύφεσης ή του χάους. Δεν συμπεριλαμβάνονται οι επιλογές που σχετίζονται με τις αποφάσεις και που προκαλούν τις αιτίες αυτών των διαταραχών.

Η κρίση, η πρώτη αμερικανική χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, ξεκίνησε το 2007 και άγγιξε τον κοινωνικό τομέα σε πολλές χώρες. Η ανεργία αφορά περισσότερους ανθρώπους, και η παρέμβαση των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας είναι σε μεγάλη ζήτηση αλλά και αμφισβητείται. Η φτώχεια δεν μπορεί παρά να αυξήσει τα ποσοστά της με τις περιπτώσεις αποκλεισμού, πράγμα δύσκολο να αντιστραφεί. Έτσι οι πολιτικοί μας και η κοινωνία αντιμετωπίζουν μια μεγάλη κοινωνική πρόκληση.

Όσον αφορά την Ελλάδα σας γράφω μερικές γραμμές ανιχνεύοντας την κατάσταση: Το πρώτο πακέτο βοήθειας συμφωνήθηκε το 2009 (αρκετά συνεπής με το πνεύμα της Ευρώπης: η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών), και στη συνέχεια, πάλι το 2011 . Από την άλλη πλευρά, απαιτούνται προσπάθειες στη χώρα, και παρά το γεγονός αυτό, η κατάσταση του ελληνικού πληθυσμού συνεχίζει να επιδεινώνεται. Οι ευρωπαϊκές σύνοδοι κορυφής επαναλαμβάνονται χωρίς πραγματική απόφαση και ακόμη λιγότερο ανεκτή ή βιώσιμη λύση. Το ελληνικό χρέος έχει γίνει ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ευρωζώνη και το ίδιο το ευρώ ως ενιαίο νόμισμα. Το θέμα έχει γίνει πολιτική. Ο ελληνικός πληθυσμός επαναστάτησε, η εξέγερση εξαπλώθηκε σε άλλες χώρες: Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία. Η μόνη ευρωπαϊκή απάντηση, επηρεάζεται από τη Γερμανία, η οποία κατέχει την ηγεσία, είναι η ενίσχυση της λιτότητας, δηλαδή το τέλος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.

Η Ελλάδα είναι απλώς ένας δείκτης των ενδημικών προβλημάτων της γηραιάς ηπείρου: το οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στο χρέος των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων ή του κράτους είναι αποδυναμωμένο και δεν προσφέρει πλέον τις προοπτικές ανάπτυξης, καθιστώντας την αποπληρωμή του χρέους προβληματική. Η ανάπτυξη αποτελεί μόνη της ένα βαθύτερο δίλημμα, αυτό της κατανάλωσης των πόρων και κατά συνέπεια την εξάντλησή τους σε μια εποχή που τα δημογραφικά στοιχεία και οι ανάγκες του πλανήτη εκρήγνυνται (πόροι τροφίμων, ενέργειας, νερού και πρώτων υλών, ιδίως).

Σε αυτό προστίθεται ένα πιο πρόσφατο πρόβλημα μετά τον πόλεμο στη Συρία και τις συνέπειές του: οι πρόσφυγες.

Επιστρέφοντας στα ψυχολογικά θέματα (αλλά δεν υπάρχουν πραγματικά σύνορα ανάμεσα στην οικονομική σφαίρα και την προσωπική σφαίρα): ψυχολόγοι, γιατροί, ψυχαναλυτές είναι ιδιαίτερα αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην ψυχολογική κατάσταση, στην σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων γύρω τους.

Η διαχείριση στις επιχειρήσεις έχει γίνει λιγότερο ανθρώπινη, αντιφατική, πιο μακρινή, με λίγα λόγια: σκληρότερη. Αν μιλάμε για την ποιότητα της εργασιακής ζωής, την ευημερία ή την ευτυχία, είναι γιατί δεν υπήρξε ποτέ τόσο προβληματική. Και για όσους έχουν χάσει τη δουλειά τους, επηρεάζονται ακόμη και στην ταυτότητά τους. Τα λόγια του Descartes στον «Λόγο περί Μεθόδου», «σκέφτομαι άρα υπάρχω», έχουν έτσι μετατραπεί σε «δουλεύω άρα υπάρχω».

Η επιδείνωση του κοινωνικού κλίματος έχει επιπτώσεις στον άνθρωπο όσον αφορά την κατάθλιψη, το άγχος, την κακή διάθεση, την επαγγελματική εξουθένωση, την σωματική ασθένεια (που σχετίζεται, μεταξύ άλλων, με την έλλειψη ύπνου, ή την ανασφάλεια). Η σχέση μεταξύ ψυχολογικής κατάστασης και αντίστασης του ανοσοποιητικού συστήματος έχει αποδειχθεί επιστημονικά.

Τα επαγγελματικά προβλήματα που φέρνει κανείς στο σπίτι έχουν αντίκτυπο στην οικογενειακή ζωή. Ομοίως, το κλίμα της ανασφάλειας που συνδέεται με την πιθανή απώλεια της εργασίας ή τη δυσκολία τής αλλαγής, θα αποδυναμώσει το άτομο και την οικογένεια. Τέλος, η αίσθηση ότι δεν κάνει καλά τη δουλειά του αφού δεν προσλαμβάνει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, στοχεύοντας σε ανέφικτους και μη ρεαλιστικούς στόχους, τον οδηγεί σε απώλεια του νοήματος της εργασίας.

Η τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κατάσταση δημιουργεί προβλήματα που προστίθενται στα θέματα που σχετίζονται με την ιστορία του καθενός. Σε αντίθεση με τον πόλεμο που θα θέσει το άτομο σε αγώνα επιβίωσης, επιτρέποντας να βάλει δε δεύτερο επίπεδο τα υπαρξιακά προβλήματα,  εδώ, βλέπουμε μια επικάλυψη ή και αύξηση των προβλημάτων του. Υπάρχει μια παθολογική επιδείνωση με την γενίκευση της κρίσης, η οποία αυξάνει την ατομική παθολογία. Ντροπή, ή ενοχή που συνδέεται με την κατάσταση αυτή εμποδίζει τον ελεύθερο λόγο και φράσσει την δυνατότητα να προχωρήσει πιο ήρεμα στη ζωή του.

Η Νεύρωση, ένας γενικός όρος που καλύπτει στις μέρες μας, διαφορετικές παθολογίες που χαρακτηρίζουν μια διαταραχή στην διανοητική λειτουργία, χωρίς ανατομική αιτία. Επίσης, αναφέρεται ως «διαταραχή προσαρμογής». Για τον ψυχαναλυτή, ο νευρωτικός έχει πλήρη επίγνωση της κατάστασής του, υποφέρει περισσότερο ή λιγότερο, αλλά μπορεί να ζήσει κανονικά. Αποδίδουμε τις ρίζες της νεύρωσης σε ασυνείδητες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας, απωθημένες ψυχικές συγκρούσεις. Ορισμένοι προτιμούν να μιλούν για νευρωτική δομή άλλοι για έναν «πόλο νευρωτικής Οργάνωσης» δείχνοντας πως δεν πρόκειται για κάτι παγιωμένο. Είναι ενδο-ψυχικές συγκρούσεις. Ένα τρίτο αυτί, του ψυχαναλυτή, θα επιτρέψει την ελευθερία του λόγου, θα επιτρέψει την επιστροφή του απωθημένου και έτσι ο άνθρωπος θα μπορέσει να δράσει.

Σε μια κοινωνική κρίση είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιδράσει κάποιος ατομικά,  ξεχωριστά, μπορεί μόνον να προσπαθήσει να προστατευθεί αποφεύγοντας την εξάρτηση. Η απώλεια της εργασίας συχνά καταστρέφει, εμποδίζει την επιθυμία για ανεξαρτησία. Κατ’ επέκταση μπορούμε άραγε να πούμε ότι η κοινωνία μας είναι νευρωτική ή μια κοινωνική ομάδα είναι νευρωτική; Όχι, εγώ δεν το νομίζω.

Αντιθέτως η κρίση μπορεί να έχει αντίκτυπο στην νεύρωση ενισχύοντάς την, κυρίως από το άγχος που μπορεί να δημιουργήσει και να εμφανιστούν τα συμπτώματα. Ο ρόλος του συμπτώματος είναι να συγκαλύψει το υποβόσκον άγχος.

Όταν έγραψα αυτό το βιβλίο, δεν είχαμε ακόμα συνειδητοποιήσει την έκταση της κρίσης που θα μας συνέθλιβε. Ήθελα να απομυθοποιήσω, να αποδραματοποιήσω τη νεύρωση. Να συνειδητοποιήσουμε πως αλλάζοντας οπτική γωνία μπορούμε να διορθώσουμε την αντίληψη για αυτήν και στην καλύτερη περίπτωση να χρησιμοποιήσουμε την νεύρωση σαν ένα πλεονέκτημα.

Παρατήρησα ότι η δεύτερη Τοπική του Freud (Εγώ, Υπερεγώ, Αυτό) είχε εξελιχθεί. Διότι, μέσα σε ένα αιώνα η κοινωνία έζησε μεγάλες ανατροπές. Ειδικότερα, η καθαρή υποχώρηση της «Εξουσίας» υπέρ των ατομικών ελευθεριών. Σχεδόν παντού στον κόσμο έχουμε την έλευση του «βασιλιά Παιδιού». Επιπλέον, υπάρχει μια πόλωση του ρόλου της εικόνας (ναρκισσισμός) σε άτομα, και ειδικά στους νέους. Αυτή η διπλή εξέλιξη συμβάλλει τόσο στην ατροφία του «υπερεγώ» και την εισαγωγή στην προσωπικότητα ενός νέου συστατικού που ονομάζουμε  «Hyper Ego» (Hyp'Ego). Σε αυτή τη νέα συνθήκη (αλλαγή της δεύτερης τοπικής του Freud), το "Εγώ" δέχεται επίθεση από όλες τις πλευρές. Υπόκειται στις πιέσεις του "Αυτό" και τις απαιτήσεις της «Hyp'Ego" ανθεκτικό υπόλειμμα του «ιδανικό εγώ». Το «υπερεγώ» έχει, εν τω μεταξύ, χάσει την κανονιστική επιρροή του. Αυτό οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι η εικόνα ανταγωνίζεται τις γονεϊκές παραστάσεις, μειώνοντας την τροφοδοσία τού "υπερεγώ" από το «ιδανικό εγώ».

Το "εγώ" βρίσκεται έτσι παγιδευμένοι μεταξύ του "Αυτό" και "Hyp'Ego". Λιγότερο υποστηριζόμενο από το «υπερεγώ», οι απαντήσεις του είναι πιο παρορμητικές. Το άτομο γίνεται έτσι ψυχαναγκαστικό. Επιδιώκει τις έντονες συγκινήσεις, θέλει να έχει άμεσες απαντήσεις στις ανάγκες του. Πρέπει συνεχώς να ικανοποιεί αυτόματα τις επιθυμίες του, το «Hyper -Ego» δεν του δίνει παρά μιαν επίφαση δύναμης, κι αυτό το ξέρει περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά. Η πίεση του περιβάλλοντος πάνω στο «εγώ» είναι ισχυρότερη λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού. Το κακοποιημένο «εγώ» ενθαρρύνει το άτομο να δημιουργήσει μια μετατροπή, να οικοδομήσει έναν εικονικό χώρο, σε κοινωνικά δίκτυα, για παράδειγμα. Ή, για να μειωθεί το άγχος του, θα υιοθετήσει κάθε είδους εθιστικές συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης τεχνολογικών εργαλείων, που είναι πραγματικοί εξιδανικευμένοι καθρέφτες. Όλα αυτά τα επεξηγηματικά διαγράμματα είναι μια αναπαράσταση του ψυχισμού μας για να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς.

Αυτές οι αλλαγές-εξελίξεις του Ψυχικού μηχανισμού έχουν επιπτώσεις εύκολα παρατηρήσιμες κυρίως στις νεότερες γενιές. Οι νέοι σήμερα είναι λιγότερο υπομονετικοί, πιο παρορμητικοί, κατά συνέπεια οι αντιδράσεις τους είναι πιο βίαιες.  Το λάθος γίνεται κάτι κοινό και συνηθισμένο. Αυτό δεν παρατηρείται όταν το υπερεγώ είναι παρόν όπως στην  νεύρωση.  Έτσι γεννιούνται συμπεριφορές βίαιες και όταν η βία δεν μπορεί να ασκηθεί πάνω στον άλλον ή τους άλλους επιστρέφει εναντίον του εαυτού. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ίσως λιγότερες βαριές νευρώσεις στις κοινωνίες μας αλλά περισσότερες διαστροφικές συμπεριφορές. Αν αναφερθούμε στο τρίπτυχο που ανέπτυξε ο Λακάν, το πραγματικό το συμβολικό και το φανταστικό, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι με την άφιξη και ανάπτυξη της πληροφορικής, των διάφορων ψηφιακών εφαρμογών, η άφιξη του εικονικού. Οι νεότεροι γεννήθηκαν με ψηφιακές εφαρμογές μέσα στην κούνια τους και αυτό κατά τη γνώμη μου δεν είναι χωρίς κινδύνους όταν η χρήση δεν ελέγχεται από τους ενήλικες. Ένα περιστατικό για να δείξουμε τον κίνδυνο αυτόν:

 Ο έφηβος γιος ενός φίλου μου έπαιζε συνεχώς ηλεκτρονικά παιχνίδια. Μια μέρα είχε ένα ατύχημα με το μηχανάκι του. Όταν τον βρήκαν οι άνθρωποι των πρώτων βοηθειών έμοιαζε να είναι σε αφασία κάνοντας μηχανικές, καταναγκαστικές κινήσεις με το χέρι του. Τον ρώτησαν «τι κάνεις;» και απάντησε: «κάνω Ρίσετ».

Μήπως μία υπερκατανάλωση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλοίωση της αίσθησης της πραγματικότητας;

Dominique DRILLON, psychanalyste, dec. 2016. 

(μετάφραση από τα γαλλικά: ΓιάννηςΒαϊτσαράς)

J’en profite pour réactualiser ma présentation :

Dominique DRILLON, Professeur au Groupe Sup de Co La Rochelle depuis 2010 (Ecole Supérieure de management). D’abord responsable du département Expérientiel et Développement Personnel entre 2010 et 2012, puis Directeur du centre de Recherche entre 2012 et 2014. Actuellement j’ai trois missions : la recherche, l’enseignement et la promotion de notre institution dans le monde pour donner envie à des étudiants internationaux de venir étudier à la Rochelle.

Entre 1999 et 2010 j’ai été Professeur associé pour le Groupe Sup de Co Montpellier, Directeur du Centre de Recherche entre 2003 et 2007. Un peu avant, entre 1990 et 1999 j’étais Professeur associé à Rennes Business School.

Doctorat en Sc. Humaines, option psychologie en 1995 à l’université de Paris X Nanterre. Mes recherches portaient alors sur la motivation des sportifs de haut niveau. J’ai également validé une Habilitation à Diriger des Recherches en 2005 à l’université de Montpellier sur le thème de l’apport de la psychanalyse au management.

J’ai 3 axes de recherche :

1.     Santé au travail : Qualité de vie au travail, Bien-Être, prévention des risques psychosociaux, … j’encadre des thèses sur le bien-être au travail et performance.

2.     Place des HPI (Haut Potentiel Intellectuel) dans les organisations et sur l’entrepreneuriat ceux qui ont un QI supérieur à 132).

3.     L’entrepreneuriat : ce qui m’intéresse c’est ce qui se passe au niveau de l’entrepreneur dans 3 phases clés, lors de la création, du développement ou de la session de son entreprise.

J’ai été également psychologue et psychanalyste à Rennes entre 1985 et 1999. Un des membres fondateurs de l’Institut Psychanalyse et Management et le Président de cette association entre 2000 et 2010, actuel Président d’Honneur et actuellement impliqué dans l’Institut International d’Audit Social (IAS) en charge du thème Audit Social, Intelligence(s) et Entrepreneuriat.